Λεπτομέρειες Μοτσαρτικής Σύλληψης (3) ο Κυνικός Don Alfonso στο Di scrivermi ogni giorno

 Όπως είδαμε στο αμέσως προηγούμενο άρθρο, η όπερα Cosi Fan Tutte, είναι ένα πολυδιάστατο έργο με την σφραγίδα του συνθέτη της σε κάθε στιγμή. 

Πάμε να αναλύσουμε όμως το περίφημο Quintetto Recitativo: Di scrivermi ogni giorno... 

Για σύνοψη της πλοκής δείτε το προηγούμενο άρθρο εδώ. 

Βρισκόμαστε στην πρώτη πράξη της όπερας όπου οι φίλοι και στρατιώτες έχουν αποδεχθεί το στοίχημα του Don Alfonso και βάζουν σε εφαρμογή το σχέδιο που σκαρφίστηκαν: ότι δηλαδή αναχωρούν για τον πόλεμο και πρέπει να αποχαιρετήσουν τις αρραβωνιαστικιές τους. Μάλιστα πριν την αναχώρηση εμφανίζεται ολόκληρο τάγμα που θα τους συνοδεύσει (χορωδιακό Bella vita militar).

Τι είναι το Recitativo που ακολουθεί; Το Recitativo είναι σαν να αφηγούμαστε μελωδικά με ελευθερία νοτών. Όλες οι νότες είναι κανονικά γραμμένες όμως ερμηνεύονται σαν να είναι ομιλία. Συνήθως με την συνοδεία του τσέμπαλου / βιολοντσέλου (αν είναι secco) αλλά και με την συνοδεία ορχήστρας )Recitativo accompagnato). 

Εδώ ο Mozart ξεκινάει με το secco και μετά από κάποιες φράσεις όταν το δράμα κορυφώνεται, βάζει και την ορχήστρα να συνοδεύσει. Μπορείτε να το διακρίνετε κάτω δεξιά στην φωτογραφία (segue coi stromenti)

Recitativo Cosi fan tutte

Η σκηνή του αποχαιρετισμού λοιπόν έχει τους εξής διαλόγους. 

Fiordiligi (στον Guilelmo): (piangendo) Di scrivermi ogni giorno giurami, mia vita / (κλαίγοντας) Να μου γράφεις κάθε μέρα, ορκίσου, ζωή μου.

Dorabella (στον Ferrando): (piangendo) Due volte ancora tu scrivimi, se puoi. / (κλαίγοντας) Και δύο φορές να μου γράφεις, αν μπορείς. 

Ferrando: Sii certa, o cara / Βεβαίως, αγάπη μου.

Guilelmo: Non dubitar, mio bene / Μην αμφιβάλλεις, καλή μου. 

Don Alfonso: (da se) Io crepo se non rido / (στον εαυτό του) Θα εκραγώ, αν δεν γελάσω. 

Fiordiligi: Sii costante a me sol / Μείνε αληθινός μόνο σε μένα. 

Dorabella : Serbati fido / Μείνε πιστός.

Ferrando: Addio / Αντίο.

Guilelmo: Addio / Αντίο.

Fiordiligi/Dorabella: Addio / Αντίο.

a4 (πλην του don Alfonso): Mi si divide il cor, bell idol mio. Addio! Η καρδιά μου σχίζεται στα δύο, όμορφο μου είδωλο, αντίο! 

Don Alfonso: (ενώ λένε οι άλλοι τα παραπάνω) (da se) Io crepo se non rido / (στον εαυτό του) Θα εκραγώ, αν δεν γελάσω. 

Μόλις το Recitativo accompagnato ξεκινάει, πρώτα η Fiordiligi και έπειτα η Dorabella τραγουδάνε συλλαβιστά ώστε να έχουμε την αίσθηση του κλάματος καθώς ο Μότσαρτ γράφει piangendo εννοεί να παιχτεί και ανάλογα (πολλά χρόνια μετά, η χήρα του Μότσαρτ Contsanze, δίνοντας συνέντευξη στον Novello, είπε για αυτό το κομμάτι ότι πρέπει να ερμηνεύεται σαν κλάμα).

Cosi fan tutte Di scrivermi

Αλλά και οι αρραβωνιαστικοί μπαίνουν συλλαβιστά, γιατί προφανώς τα έχουν χάσει από την συγκίνηση των φιλενάδων τους! 

Τα δύο ζευγάρια τραγουδούν με συγκίνηση ο καθένας με τον δικό του τρόπο (και στην δικιά του στιγμή) όπως θα γινόταν σε μια πραγματική σκηνή αποχωρισμού. Σα να ακούμε ομιλίες από μια παρέα. Τα έχουν "χαμένα" από την απρόσμενη εξέλιξη. 

Όμως εκεί ακούγεται και ο Don Alfonso, ο οποίος βέβαια γνωρίζει την κατάληξη της κατάστασης και ο μόνος με σταθερές και όχι κοφτές νότες, κυνικά, ομολογεί στον εαυτό του: Θα σκάσω, αν δεν γελάσω! 

Και πόσο ωραία αντίθεση! Η σπαρακτική σκηνή του αποχωρισμού όλοι μαζί, τραγουδιστές και ορχήστρα παραδίνονται στην στιγμή, εκτός του Don Alfonso. Για να δούμε όμως την γραμμή του: 

Cosi fan tutte Di scrivermi

Έπειτα έρχονται οι ικεσίες των κοριτσιών χωριστά "να μείνεις πιστός", τα αντίο εκατέρωθεν και βέβαια οι διαβεβαιώσεις και των τεσσάρων ότι "Η καρδιά μου σχίζεται στα δύο, όμορφο μου είδωλο, αντίο!"

Και καθώς επαναλαμβάνεται τρεις φορές το "Αντίο", επαναλαμβάνεται τρεις φορές (δίχως να γίνει αντιληπτός από τα ζευγάρια πάλι) το ¨Θα σκάσω αν δεν γελάσω" του Don Alfonso. 

Cosi fan tutte

Cosi fan tutte

Έπειτα επιστρέφει το χορωδιακό Bella Vita Militar παίρνοντας μαζί και τους στρατιώτες. 

Είδαμε λοιπόν πως με τις ανεξάρτητες νότες του Don Alfonso ο Mozart έδωσε το κυνικό χαρακτήρα του. Και μάλιστα παρόμοιοι τρόποι γίνονται και αργότερα μέσα στην όπερα. 

Σήμερα θα παραθέσουμε δύο βίντεο. Ένα από τον κύριο Sigiswald Kuijken εδω. 

και ένα από την παράσταση του Glyndebourne εδώ 

Κώστας Παπαζαφειρόπουλος

Συνθέτης

Λεπτομέρειες Μοτσαρτικής Σύλληψης (2) Τα μουσικά γέλια! E voi ridete?

 Άλλη μία λεπτομέρεια Μοτσαρτικής ευφυΐας αυτήν την φορά από την όπερα του, Έτσι κάνουν όλες", Cosi fan tutte σε ένα μικρό Terzetto (τρεις φωνές).

Πρώτα δύο λόγια για την πλοκή της κωμικής αυτής όπερας. 

Δύο νέοι στρατιώτες και φίλοι (Guilelmo και Ferrando) είναι ερωτευμένοι με δύο αδελφές (Fiordiligi και Dorabella) αντίστοιχα. Σε μία λογομαχία του μεγαλύτερου φίλου τους Don Alfonso, με τους πρωταγωνιστές βάζει στοίχημα για την πίστη των συντρόφων τους όντας σίγουρος για την ορθότητα των λεγόμενών του, ότι δηλαδή οι γυναίκες είναι το ίδιο άπιστες όσο και οι άντρες. Για να βάλουν σε εφαρμογή το σχέδιο τους και να δουν ποιος έχει δίκιο, ανακοινώνουν στις αρραβωνιαστικιές τους ότι αναχωρούν για το μέτωπο του πολέμου, για άγνωστο χρονικό διάστημα. Καθ' όλη την διάρκεια της πρώτης πράξης οι δύο νέοι φίλοι προσποιούμενοι άλλους (ευγενείς από την Αλβανία) προσπαθούν να γοητεύσουν τις ίδιες τους τις φιλενάδες οι οποίες όμως για την ώρα παραμένουν πιστές στους αρραβωνιαστικούς τους. Αργότερα, στην δεύτερη πράξη, οι κοπέλες ενδίδουν στις "κραυγές" αγωνίας και αγάπης των "ερωτευμένων Αλβανών" διαλέγοντας η μία τον αρραβωνιαστικό της άλλης (δηλαδή η Fordiligi με τον Ferrando και η Dorabella με τον Guilelmo) προς μεγάλη αναστάτωση, θλίψη και οργή των αρραβωνιαστικών τους. Όταν τελικά αποκαλύπτεται όλο το σχέδιο και η πλάνη υπερισχύει το μότο ότι  "Έτσι κάνουν όλες" (και όλοι) διότι είναι μέσα στην ανθρώπινη φύση μας. 

Η συγκεκριμένη όπερα αποτελεί την τελευταία της τριλογίας που έκανε με τον Λορέντζο ντα Πόντε ως λιμπρετίστα και είναι ένα έργο εξαιρετικά πλούσιο σε παρατηρήσεις μουσικές που θα επανέλθουμε λίαν συντόμως με άλλο παράδειγμα. 

Για την ώρα θα ασχοληθούμε με ένα πολύ μικρό Terzetto στην πρώτη πράξη "E voi ridete?" (και εσείς γελάτε;) όταν, μετά την πρώτη ερωτική "κρούση" των ψευτοερωτευμένων πρωταγωνιστών στις αρραβωνιαστικιές τους, εκείνες αποχωρούν λέγοντας ότι με τέτοια καμώματα θίγεται η υπόληψή τους. Οι πρωταγωνιστές τότε βάζουν τα γέλια με τον Don Alfonso, που θεωρούν ότι πολύ εύκολα θα χάσει το στοίχημά του.

Οπότε οι τρείς τους Ferrando, Guilemo και Don Alfonso τραγουδούν το εν λόγω Terzetto.

Πρώτα θα μεταφράσουμε το κείμενο και ύστερα θα πούμε για τις μουσικές λεπτομέρειες. 

Don Alfonso: E voi ridete? / Και εσείς γελάτε;

Guilelmo / Ferrando: Certo ridiamo /  Βεβαίως γελάμε. 

Don Alfonso: Ma cosa avete? / Μα τί έχετε;

Guilelmo / Ferrando: Gia lo sappiamo / Ξέρουμε ήδη! (σημείωση: γνωρίζουνε ότι οι κοπέλες τους είναι πιστές)

Don Alfonso: Ridete piano! / Γελάστε πιο σιγά!

Guilelmo / Ferrando: Parlato invano / Μάταια μας τα λες.

Don Alfonso: Se vi sentisero, se vi scoprissero, si guasterebbe tutto l'affar / Αν σας ακούσουνε, αν σας ανακαλύψουνε, θα χαλάσει όλο το σχέδιο.

Guilelmo / Ferrando: Ah che dal ridere... l'alma dividere, ah che la viscere sento scoppiar / Αχ, από τα γέλια μας... η ψυχή μας σχίζεται, αχ, τα σωθικά μας θα εκραγούν! 

Don Alfonso: Ma fi da ridere, questo lor ridere ma so che in piangere dee terminar / Από τα γέλια τους, μου έρχονται γέλια, αλλά σε δάκρυα δυστυχώς θα καταλήξουν! 

Ουσιαστικά, μουσικά θα ασχοληθούμε με τις δύο τελευταίες φράσεις.

Πως εκφράζεται το γέλιο μουσικά στην παρτιτούρα; 

Την πρώτη φορά: Guilelmo και Ferrando σε πλήρη ρυθμική ταύτιση, σε απόσταση τρίτων με αυξανόμενες νότες σε ταχύτητα / ένταση και κλιμακώνουν ψηλά το ah ah ah  (σε Σολ ο τενόρος, σε Μι ο βαρύτονος/μπάσος).

Terzetto E voi ridete? Cosi fan tutte

Επαναλαμβάνεται δύο φορές (στην φωτογραφία είναι η δεύτερη φορά) και έπειτα όπως μπορείτε να διακρίνετε, κυκλωμένη δεξιά, υπάρχει η οδηγία των Μότσαρτ / Ντα Πόντε, Sforzandosi di non ridere, δηλαδή : Προσπαθώντας να μη γελάσουν! ¨όπως δηλαδή τους λέει ο Don Alfonso. 

Και την δεύτερη φορά: Όμως επειδή τα γέλια δεν μπορεί κάποιος να τα κρατήσει εκείνα "ξεπηδούν"! Και όπως αναφέραμε στο πρώτο blog τα ισχυρά μέρη του μέτρου και τα αδύναμα, έτσι και εδώ ο Μότσαρτ επιλέγει να τοποθετήσει τις νότες στα αδύναμα για να δείξει αυτό το εφέ με μουσική!

Terzetto E voi ridete? Cosi fan tutte

Έχουμε κυκλώσει τα σημεία αλλά για τους αναγνώστες που δεν γνωρίζουν να διαβάσουν μουσική, τοποθετούμε ηχητικό που ξεκινάει από το σημείο της ανάλυσή μας. 

Ηχητικό εδώ 

Κώστας Παπαζαφειρόπουλος

Συνθέτης

 

 

Τα "μαγικά" του Μότσαρτ: Συνθέτοντας μια σονάτα σε μία ώρα!

"...μία σονάτα με συνοδεία βιολιού - την οποία συνέθεσα χτες το βράδυ μεταξύ 11 και 12 η ώρα την νύχτα- αλλά για να μπορέσω να την τελειώσω, έγραψα μόνο το μέρος της συνοδείας για τον Brunetti και διατήρησα το μέρος το δικό μου, στο κεφάλι μου"

Αυτά έγραφε ο Μότσαρτ στον πατέρα του, στο γράμμα της 8ης Απριλίου 1781, για το ένα από τα έργα που ερμηνεύτηκαν στην συναυλία που είχε δοθεί την ίδια μέρα. Ο Brunetti ήταν ο βιολονίστας που συνόδευσε τον Μότσαρτ, ο οποίος έπαιξε στο Fortepiano. Καταρχάς να πούμε ότι το απίστευτο εγχείρημα του Μότσαρτ ήταν διπλό. Είχε καταφέρει να συνθέσει μια ολόκληρη σονάτα σε μία ώρα και εκτός αυτού, μπορούσε να θυμηθεί (ακόμα και να αυτοσχεδιάσει) το μέρος το οποίο θα ερμήνευε! 

Για πολλά χρόνια γνωρίζαμε ποια είναι η σονάτα στην οποία αναφέρεται ο Μότσαρτ. Είναι η σονάτα Κ379 σε Σολ μείζονα. Τα τελευταία χρόνια όμως, κάποιοι ερευνητές αναθεώρησαν και ονόμασαν την Κ380 με Μι ύφεση μείζονα, ως την αναφερόμενη σονάτα του γράμματος. 

Πώς μπορούμε να βρούμε ποια από τις δύο είναι η σονάτα του γράμματος; 

Ας αναλύσουμε πρώτα μορφολογικά τα δύο έργα και μετά θα δούμε τι θα μας αποκαλύψει το χειρόγραφό του ενός έργου από τα δύο που έχουμε στην διάθεσή μας.

Σονάτα Κ 379 σε Σολ Μείζονα: Δύο μέρη. Adagio-Allegro 192 μέτρα και Andantino cantabile (Θέμα και παραλλαγές) 129 μέτρα. 

Σονάτα K 380 Σε Μι ύφεση μείζονα:  Τρία μέρη, Allegro 164 μέτρα. Andante con moto 82 μέτρα και Rondo 194 μέτρα. 

Η σονάτα Κ 379 αμέσως παίρνει "προβάδισμα" καθώς είναι μικρότερη σε έκταση αλλά και σε τρόπο γραφής. Το πρώτο μέρος ξεκινά ουσιαστικά με μια μεγάλη εισαγωγή Adagio για αρκετά μέτρα (49) και έπειτα έρχεται το Allegro το οποίο είναι μεν σε σονάτα φόρμα αλλά έχει πολύ μικρή ανάπτυξη σε σχέση με το Κ 380 (μόλις 12 μέτρα). Δεύτερο και τελευταίο μέρος είναι το Andantino Cantabile που είναι σε μορφή " θέμα και παραλλαγές". Πέντε παραλλαγές, επιστροφή του αρχικού θέματος παιγμένο πιο γρήγορα (Allegretto) και έπειτα μία Coda (κλείσιμο) και τέλος. 

Στα μάτια μας, από μορφολογικής άποψης, η σονάτα Κ 379 είναι η σονάτα του γράμματος. 

Και εδώ έρχεται η μεγάλη ερώτηση. Αν κοιτάξουμε το χειρόγραφο της σονάτας Κ 379 μπορούμε να διακρίνουμε σημάδια ώστε να υποστηρίξουμε την υπόθεση μας; 

Η γρήγορη απάντηση είναι "ναι" και ίσως φανεί και περίεργη στον αναγνώστη που δεν έχει ιδέα από χειρόγραφα του 18ου όγδοου αιώνα. 

Πρώτα να πούμε πως τα χειρόγραφα και των δύο έργων είναι ολοκληρωμένα. Αυτό σημαίνει ότι ο Μότσαρτ αφού έπαιξε το έργο, αργότερα έγραψε το μέρος του πιάνου στο χαρτί. Αυτή η προσθήκη έγινε με μία μελάνη λιγάκι διαφορετική από το πρώτη, που είχε όλο το μέρος του βιολιού. 

Το πρώτο μέρος:

Ας αρχίσουμε από το πρώτο τμήμα της σύνθεσης που είναι το Adagio και αμέσως ο αναγνώστης θα διακρίνει το σημειωμένο από μένα μέρος του πιάνου το οποίο φαίνεται να είναι μεταγενέστερη προσθήκη. Στην πραγματικότητα ο Μότσαρτ είχε όντως γράψει το μέρος του πιάνου, ειδικά στην αρχή, διότι για κάποια μέτρα δεν συνοδεύει το βιολί. Η παρτιτούρα χωρίζεται ανά τρία πεντάγραμμα (ένα για βιολί και δύο για το πιάνο). Μάλιστα ανά τρία υπάρχουν και δύο μικρές διαχωριστικές γραμμούλες στο κάτω μέρος και αγκύλη ώστε να δείξει ότι ακολουθεί στα επόμενα πεντάγραμμα η ίδια ακριβώς διάταξη οργάνων. 

Πρώτη Σελίδα Κ 379

Δεύτερη σελίδα Κ 379

Αρχίζοντας το Allegro στα τελευταία τρία πεντάγραμμα της δεύτερης σελίδας, πάλι απόντος του βιολιού, βλέπουμε κανονικά το πιάνο γραμμένο αρχικά. Στο ίδιο μοτίβο συνεχίζεται το πρώτο μέρος και για να μην χάνουμε καιρό, πηγαίνουμε κατευθείαν στο δεύτερο μέρος που δείχνει ακόμη πιο ενδιαφέροντα στοιχεία. 

Το δεύτερο μέρος:

Ο αναγνώστης χωρίς καμία προηγούμενη εκπαίδευση θα μπορούσε να διακρίνει την αλλαγή στην μελάνη! Αλλά πρώτα να εξηγήσουμε τι ακριβώς είναι η φόρμα "θέμα και παραλλαγές". Η πιο συνηθισμένη μορφή είναι: Θέμα σε δύο μέρη. Α και η επανάληψή του και Β και η  επανάληψή του. Έπειτα το ίδιο σε κάθε παραλλαγή. 

Εδώ βλέπουμε το θέμα γραμμένο με τη αρχική μελάνη σχεδόν ολόκληρο (μπορώ να διακρίνω ίσως κάποιες μικρές προσθήκες μεταγενέστερες),

Το εκπληκτικό είναι ότι στην πρώτη παραλλαγή, ενώ το βιολί δεν συνοδεύει, ο Μότσαρτ από ό,τι φαίνεται έκανε κάποια μόνο σημάδια στην παρτιτούρα (τονικά ύψη ενδεχομένως) και έβαλε και τις κάθετες γραμμές που διαχωρίζει τα μέτρα! Όπως θα θυμάστε στο πρώτο μέρος, όταν το βιολί δεν συνόδευε, συνήθως έγραφε κανονικά το μέρος του πιάνου. Όχι εδώ όμως! Κάποιες νότες φαίνονται γραμμένες αχνά και περασμένες πάλι με την καινούργια μελάνη ώστε να φαίνονται καλύτερα. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος ήταν σχεδόν κενό! 

Συνοψίζω: Θέμα: Κόκκινη περιοχή. Θέμα ολόκληρο με την αρχική μελάνη. 

1η Παραλλαγή: Μαύρη περιοχή. Μόνο το μέρος του πιάνου το οποίο το αυτοσχεδίασε προφανώς την ώρα της εκτέλεσης. 

2η Παραλλαγή: Κίτρινη περιοχή Μόνο το βιολί γραμμένο και ο Μότσαρτ αυτοσχεδίασε όλο το μέρος. Δεν φαίνεται ούτε σημείωση από κάτω! 

Σονάτα Κ 379 

Ό,τι ισχύει για την δεύτερη παραλλαγή, ισχύει και για την 3η  και την 4η!

Και φτάνουμε σε ένα ακόμη πιο εκπληκτικό σημείο αν αυτό βέβαια είναι δυνατόν! 

Η 5η παραλλαγή και η coda έχει μόνο το μέρος του βιολιού... τίποτα άλλο... Γραμμένο όλο μαζί σε μια γωνία (που μετέπειτα διέγραψε, πιθανώς διότι ήταν η τελευταία σελίδα και ήξερε ότι θα σχεδιάσει και την coda. 

Σονάτα Κ 379

Ενώ είχε σχεδιάσει στην ίδια σελίδα την Coda, τελικά όταν έκανε τις προσθέσεις του μέρους του πιάνου με την πιο σκούρα μελάνη, την έγραψε σε καινούργιο φύλλο. Αυτό που αυτοσχεδίασε στην συναυλία μόνο το μέρος του πιάνου (που συνδυάζεται απόλυτα με το βιολί που είναι στην επάνω εικόνα γραμμένο). Επίσης αυτή η σονάτα εκδόθηκε λίγα χρόνια αργότερα ύπο την επίβλεψή του Μότσαρτ. 

Σονάτα Κ 379 τελευταία σελίδα, γραμμένο το πιάνο μόνο.

Ήταν η σονάτα Κ 379 εκείνη που γράφτηκε μέσα σε μία ώρα; 

ΝΑΙ.

Και παραθέτω τα συμπεράσματά μας. 

1) Το μεγαλύτερο μέρος του πιάνου προστέθηκε αργότερα. 

2) Όλο το μέρος του βιολιού είναι γραμμένο με μία μελάνη.

3) Το Κ 379 είναι μικρότερο του Κ 380 και έτσι θα μπορούσε ο Μότσαρτ να γράψει στο χαρτί τα βασικά μέσα σε μία ώρα.

4) Το χειρόγραφο του Κ 380 ανήκει σε ιδιωτική συλλογή αλλά από όσα μπορούμε να γνωρίζουμε δεν έχει σημάδια ότι γράφτηκε σε δύο στάδια. 

Στον σύνδεσμο θα βρείτε μια εκπληκτική ερμηνεία με όργανα εποχής Σονάτα Κ 379

Και για το τέλος αναγνώστη, αν σου φάνηκε εκπληκτικό το ότι μπόρεσε να συνθέσει μια σονάτα μέσα σε μια ώρα, τότε, σε αφήνουμε με ένα απόσπασμα από ένα γράμμα που έγραψε στο πατέρα του τέσσερα χρόνια νωρίτερα, όπου έκανε κάτι ακόμη πιο αδιανόητο...

"...Τότε έπαιξα ακόμη ένα σόλο, στο ύφος της σύνθεσης για το εκκλησιαστικό όργανο, μια Φούγκα σε Ντο ελάσσονα και εντελώς ξαφνικά μια μεγαλειώδη σονάτα σε Ντο μείζονα, εμπνευσμένη εκείνη ακριβώς την στιγμή και ένα ροντό για να τελειώσω."

Κώστας Παπαζαφειρόπουλος

Συνθέτης

Λεπτομέρειες Μοτσαρτικής Σύλληψης Marsch! Marsch! Marsch! Trollt euch fort!

Η ιδιοφυία του Μότσαρτ δεν χρειάζεται ετούτο το blog για να λάμψει. Μέσα στα χρόνια και τις δεκαετίες από την σύντομη ζωή του, πολύ ικανότεροι συγγραφείς έχουν καταφέρει να προσδώσουν όλο το μεγαλείο της σκέψης του, από τα τεχνικά μέρη, μέχρι και τα φιλοσοφικά - υπαρξιακά. 

Εδώ στοχεύουμε κυρίως στις μουσικές λεπτομέρειες του έργου του και να φωτίσουμε κάποια πολύ ενδιαφέροντα σημεία μέσα στις παρτιτούρες του. 

Πρώτη, λοιπόν, απόπειρα του blog θα είναι ένα σημείο από την όπερα του, "Απαγωγή από το Σεράι" την οποία ξεκίνησε να συνθέτει το καλοκαίρι του 1781. Η πρώτη πράξη ολοκληρώθηκε μέσα σε μία εβδομάδα (!) διότι ο Μότσαρτ πίστευε ότι θα μπορούσε τον επόμενο μόλις μήνα, να κάνει την πρεμιέρα της. Τελικά η όπερα παρουσιάστηκε την επόμενη χρονιά και έτσι ο Μότσαρτ μπόρεσε να δώσει ένα πιο αργό tempo στην διαδικασία της σύνθεσης. 

Το σημείο αναφοράς της συγκεκριμένης δημοσίευσής μας, είναι το Finale της πρώτης πράξης στο Terzetto "Marsch! Marsch! Marsch! Trollt euch fort!.

Σε εκείνο το σημείο της πλοκής, ο πρωταγωνιστής της όπερας Belmonte (που αναζητεί την χαμένη αγαπημένη του, Constanze) έχοντας βρει ήδη τον υπηρέτη του Pedrillo, προσπαθεί να μπει μέσα στο παλάτι του Πασά (όπου κρατείται αιχμάλωτη η Constanze) ως αρχιτέκτονας. 

Ο φρουρός του παλατιού και ορκισμένος εχθρός των ξένων Osmin, δεν έχει πειστεί από το ψέμα τους, και δεν τους αφήνει να περάσουν μέσα στο παλάτι. Όλο το σύντομο φινάλε έχει την στιχομυθία τους και στο τέλος οι Belmonte και Pedrillo καταφέρνουν να υποσκελίσουν την σθεναρή αντίσταση του Osmin.

Πώς όμως κατάφερε ο Μότσαρτ να το δείξει αυτό μουσικά; 

Ασφαλώς έκανε πολλά περισσότερα από όσα θα αναφέρω εδώ (και μέσα στην ορχήστρα με τα μοτίβα στα βιολιά π.χ.), αλλά θέλω να επικεντρωθώ συγκεκριμένα στο τι νότες τραγουδούν οι τραγουδιστές στο φινάλε. 

Καταρχάς πρέπει πρώτα να αναφέρουμε τους τραγουδιστές τη σκηνής διότι αυτό παίζει μεγάλο ρόλο στην ανάλυση που ακολουθεί. Ο Osmin είναι Μπάσος και οι Belmonte και Pedrillio Τενόροι.

Για όσους αναγνώστες δεν γνωρίζουν, να αναφέρουμε ότι μπάσοι είναι οι χαμηλότερες ανδρικές φωνές και οι τενόροι οι ψηλότερες. Υπάρχουν βεβαίως αρκετές κοινές νότες στις εκτάσεις τους αλλά κατά κανόνα, είναι όπως αναφέραμε. 

To κείμενο που τραγουδιέται από τον Osmin είναι το Ich Schage Drein (ε.μ. θα σας χτυπήσω) 

ενώ οι Belmonte, Pedrillo λένε το Vir Gehn Henein (ε.μ. εμείς θα μπούμε μέσα).

Οπότε στο μέτρο 114 (και νωρίτερα στο 109) οι τενόροι απαιτούν να μπουν μέσα στο παλάτι και ο Μότσαρτ το συμβολίζει με όγδοα το οποία ανεβαίνουν μια ολόκληρη σκάλα σε οκτάβα (από Σολ σε Σολ)  και έπειτα ξανακατεβαίνουν στο Φα δίεση! (οι τενόροι είναι γραμμένοι στο κλειδί του Ντο)

Φινάλε πρώτη πράξη μέτρο 114

Ακριβώς την στιγμή που οι τενόροι κατεβαίνουν στο Φα δίεση, ο Osmin (μπάσος) περνάει από πάνω τους στο Ρε (μέτρο 116) και ξανά οι τενόροι από επάνω στο 117 σε μία μάχη μουσικής |(και όχι μόνο) επικράτησης. 

Μέτρο 118 πτώση της μουσικής φράσης. 

Όλα μαζί στην φωτογραφία: 

 

Φινάλε πρώτη πράξη μέτρα 116-118

Κι έπειτα σημειώνεται κάτι το ασύλληπτα ενδιαφέρον!  

Ενώ η μουσική διαφωνία συνεχίζεται στο ποιος θα επικρατήσει γίνεται το εξής:

Μέτρα 119-120 και 122-123 ο Osmin που έχει ακόμα την δύναμη να τους σταματήσει συμβολίζεται με το ότι τραγουδάει στα ΙΣΧΥΡΑ μέρη του μέτρου και οι τενόροι (που δεν μπορούν να τον υποσκελίσουν ακόμα) στα ΑΔΥΝΑΜΑ. 

Μέτρα 122-123:

Φινάλε πρώτη πράξη μέτρα 122-123

 

Και πώς συμβολίζει ο Μότσαρτ, την τελική υπεροχή των τενόρων μας, αφού καταφέρνουν να μπουν στο πολυπόθητο παλάτι; 

Πολύ απλά "παίρνοντας" τα ισχυρά μέρη του μέτρου! Και ο Osmin βέβαια μένει εκείνος στα Αδύναμα μέρη.

Επίσης να σημειωθεί ότι ο "θρίαμβος" των Τενόρων επί του Μπάσου είναι τέτοιος που στο τελευταίο μέτρο ο Osmin δεν τραγουδάει καθόλου (σα να λέμε τον "έβγαλαν εκτός").

Μέτρο 125 και 126: 

Φινάλε πρώτης πράξης μέτρα 125-128

Ακολουθεί ηχητικό απόσπασμα από το σημείο που ξεκινήσαμε την ανάλυσή μας:

https://youtu.be/ZXEj6kK93Cw?t=91 

Όπως θα διαπιστώσατε από το ηχητικό απόσπασμα μιλήσαμε για μόλις λίγα δευτερόλεπτα μουσικής και μάλιστα δεν είπαμε και για τον ρόλο της ορχήστρας.

Τόσο πυκνός και πλούσιος είναι ο τρόπος γραφής του Μότσαρτ.

Είναι τόσο υπέροχος ο συμβολισμός του 18ου αιώνα στην μουσική και ο Μότσαρτ ένας από τους κορυφαίους εκφραστές του. 

Ελπίζουμε να σας φάνηκε ενδιαφέρον το άρθρο μας και να μας αφήσετε τα σχόλια σας! 

Κώστας Παπαζαφειρόπουλος 

Συνθέτης