"...μία σονάτα με συνοδεία βιολιού - την οποία συνέθεσα χτες το βράδυ μεταξύ 11 και 12 η ώρα την νύχτα- αλλά για να μπορέσω να την τελειώσω, έγραψα μόνο το μέρος της συνοδείας για τον Brunetti και διατήρησα το μέρος το δικό μου, στο κεφάλι μου"
Αυτά έγραφε ο Μότσαρτ στον πατέρα του, στο γράμμα της 8ης Απριλίου 1781, για το ένα από τα έργα που ερμηνεύτηκαν στην συναυλία που είχε δοθεί την ίδια μέρα. Ο Brunetti ήταν ο βιολονίστας που συνόδευσε τον Μότσαρτ, ο οποίος έπαιξε στο Fortepiano. Καταρχάς να πούμε ότι το απίστευτο εγχείρημα του Μότσαρτ ήταν διπλό. Είχε καταφέρει να συνθέσει μια ολόκληρη σονάτα σε μία ώρα και εκτός αυτού, μπορούσε να θυμηθεί (ακόμα και να αυτοσχεδιάσει) το μέρος το οποίο θα ερμήνευε!
Για πολλά χρόνια γνωρίζαμε ποια είναι η σονάτα στην οποία αναφέρεται ο Μότσαρτ. Είναι η σονάτα Κ379 σε Σολ μείζονα. Τα τελευταία χρόνια όμως, κάποιοι ερευνητές αναθεώρησαν και ονόμασαν την Κ380 με Μι ύφεση μείζονα, ως την αναφερόμενη σονάτα του γράμματος.
Πώς μπορούμε να βρούμε ποια από τις δύο είναι η σονάτα του γράμματος;
Ας αναλύσουμε πρώτα μορφολογικά τα δύο έργα και μετά θα δούμε τι θα μας αποκαλύψει το χειρόγραφό του ενός έργου από τα δύο που έχουμε στην διάθεσή μας.
Σονάτα Κ 379 σε Σολ Μείζονα: Δύο μέρη. Adagio-Allegro 192 μέτρα και Andantino cantabile (Θέμα και παραλλαγές) 129 μέτρα.
Σονάτα K 380 Σε Μι ύφεση μείζονα: Τρία μέρη, Allegro 164 μέτρα. Andante con moto 82 μέτρα και Rondo 194 μέτρα.
Η σονάτα Κ 379 αμέσως παίρνει "προβάδισμα" καθώς είναι μικρότερη σε έκταση αλλά και σε τρόπο γραφής. Το πρώτο μέρος ξεκινά ουσιαστικά με μια μεγάλη εισαγωγή Adagio για αρκετά μέτρα (49) και έπειτα έρχεται το Allegro το οποίο είναι μεν σε σονάτα φόρμα αλλά έχει πολύ μικρή ανάπτυξη σε σχέση με το Κ 380 (μόλις 12 μέτρα). Δεύτερο και τελευταίο μέρος είναι το Andantino Cantabile που είναι σε μορφή " θέμα και παραλλαγές". Πέντε παραλλαγές, επιστροφή του αρχικού θέματος παιγμένο πιο γρήγορα (Allegretto) και έπειτα μία Coda (κλείσιμο) και τέλος.
Στα μάτια μας, από μορφολογικής άποψης, η σονάτα Κ 379 είναι η σονάτα του γράμματος.
Και εδώ έρχεται η μεγάλη ερώτηση. Αν κοιτάξουμε το χειρόγραφο της σονάτας Κ 379 μπορούμε να διακρίνουμε σημάδια ώστε να υποστηρίξουμε την υπόθεση μας;
Η γρήγορη απάντηση είναι "ναι" και ίσως φανεί και περίεργη στον αναγνώστη που δεν έχει ιδέα από χειρόγραφα του 18ου όγδοου αιώνα.
Πρώτα να πούμε πως τα χειρόγραφα και των δύο έργων είναι ολοκληρωμένα. Αυτό σημαίνει ότι ο Μότσαρτ αφού έπαιξε το έργο, αργότερα έγραψε το μέρος του πιάνου στο χαρτί. Αυτή η προσθήκη έγινε με μία μελάνη λιγάκι διαφορετική από το πρώτη, που είχε όλο το μέρος του βιολιού.
Το πρώτο μέρος:
Ας αρχίσουμε από το πρώτο τμήμα της σύνθεσης που είναι το Adagio και αμέσως ο αναγνώστης θα διακρίνει το σημειωμένο από μένα μέρος του πιάνου το οποίο φαίνεται να είναι μεταγενέστερη προσθήκη. Στην πραγματικότητα ο Μότσαρτ είχε όντως γράψει το μέρος του πιάνου, ειδικά στην αρχή, διότι για κάποια μέτρα δεν συνοδεύει το βιολί. Η παρτιτούρα χωρίζεται ανά τρία πεντάγραμμα (ένα για βιολί και δύο για το πιάνο). Μάλιστα ανά τρία υπάρχουν και δύο μικρές διαχωριστικές γραμμούλες στο κάτω μέρος και αγκύλη ώστε να δείξει ότι ακολουθεί στα επόμενα πεντάγραμμα η ίδια ακριβώς διάταξη οργάνων.
 |
| Πρώτη Σελίδα Κ 379 |
 |
| Δεύτερη σελίδα Κ 379 |
Αρχίζοντας το Allegro στα τελευταία τρία πεντάγραμμα της δεύτερης σελίδας, πάλι απόντος του βιολιού, βλέπουμε κανονικά το πιάνο γραμμένο αρχικά. Στο ίδιο μοτίβο συνεχίζεται το πρώτο μέρος και για να μην χάνουμε καιρό, πηγαίνουμε κατευθείαν στο δεύτερο μέρος που δείχνει ακόμη πιο ενδιαφέροντα στοιχεία.
Το δεύτερο μέρος:
Ο αναγνώστης χωρίς καμία προηγούμενη εκπαίδευση θα μπορούσε να διακρίνει την αλλαγή στην μελάνη! Αλλά πρώτα να εξηγήσουμε τι ακριβώς είναι η φόρμα "θέμα και παραλλαγές". Η πιο συνηθισμένη μορφή είναι: Θέμα σε δύο μέρη. Α και η επανάληψή του και Β και η επανάληψή του. Έπειτα το ίδιο σε κάθε παραλλαγή.
Εδώ βλέπουμε το θέμα γραμμένο με τη αρχική μελάνη σχεδόν ολόκληρο (μπορώ να διακρίνω ίσως κάποιες μικρές προσθήκες μεταγενέστερες),
Το εκπληκτικό είναι ότι στην πρώτη παραλλαγή, ενώ το βιολί δεν συνοδεύει, ο Μότσαρτ από ό,τι φαίνεται έκανε κάποια μόνο σημάδια στην παρτιτούρα (τονικά ύψη ενδεχομένως) και έβαλε και τις κάθετες γραμμές που διαχωρίζει τα μέτρα! Όπως θα θυμάστε στο πρώτο μέρος, όταν το βιολί δεν συνόδευε, συνήθως έγραφε κανονικά το μέρος του πιάνου. Όχι εδώ όμως! Κάποιες νότες φαίνονται γραμμένες αχνά και περασμένες πάλι με την καινούργια μελάνη ώστε να φαίνονται καλύτερα. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος ήταν σχεδόν κενό!
Συνοψίζω: Θέμα: Κόκκινη περιοχή. Θέμα ολόκληρο με την αρχική μελάνη.
1η Παραλλαγή: Μαύρη περιοχή. Μόνο το μέρος του πιάνου το οποίο το αυτοσχεδίασε προφανώς την ώρα της εκτέλεσης.
2η Παραλλαγή: Κίτρινη περιοχή Μόνο το βιολί γραμμένο και ο Μότσαρτ αυτοσχεδίασε όλο το μέρος. Δεν φαίνεται ούτε σημείωση από κάτω!
 |
| Σονάτα Κ 379 |
Ό,τι ισχύει για την δεύτερη παραλλαγή, ισχύει και για την 3η και την 4η!
Και φτάνουμε σε ένα ακόμη πιο εκπληκτικό σημείο αν αυτό βέβαια είναι δυνατόν!
Η 5η παραλλαγή και η coda έχει μόνο το μέρος του βιολιού... τίποτα άλλο... Γραμμένο όλο μαζί σε μια γωνία (που μετέπειτα διέγραψε, πιθανώς διότι ήταν η τελευταία σελίδα και ήξερε ότι θα σχεδιάσει και την coda.
 |
| Σονάτα Κ 379 |
Ενώ είχε σχεδιάσει στην ίδια σελίδα την Coda, τελικά όταν έκανε τις προσθέσεις του μέρους του πιάνου με την πιο σκούρα μελάνη, την έγραψε σε καινούργιο φύλλο. Αυτό που αυτοσχεδίασε στην συναυλία μόνο το μέρος του πιάνου (που συνδυάζεται απόλυτα με το βιολί που είναι στην επάνω εικόνα γραμμένο). Επίσης αυτή η σονάτα εκδόθηκε λίγα χρόνια αργότερα ύπο την επίβλεψή του Μότσαρτ.
 |
| Σονάτα Κ 379 τελευταία σελίδα, γραμμένο το πιάνο μόνο. |
Ήταν η σονάτα Κ 379 εκείνη που γράφτηκε μέσα σε μία ώρα;
ΝΑΙ.
Και παραθέτω τα συμπεράσματά μας.
1) Το μεγαλύτερο μέρος του πιάνου προστέθηκε αργότερα.
2) Όλο το μέρος του βιολιού είναι γραμμένο με μία μελάνη.
3) Το Κ 379 είναι μικρότερο του Κ 380 και έτσι θα μπορούσε ο Μότσαρτ να γράψει στο χαρτί τα βασικά μέσα σε μία ώρα.
4) Το χειρόγραφο του Κ 380 ανήκει σε ιδιωτική συλλογή αλλά από όσα μπορούμε να γνωρίζουμε δεν έχει σημάδια ότι γράφτηκε σε δύο στάδια.
Στον σύνδεσμο θα βρείτε μια εκπληκτική ερμηνεία με όργανα εποχής Σονάτα Κ 379
Και για το τέλος αναγνώστη, αν σου φάνηκε εκπληκτικό το ότι μπόρεσε να συνθέσει μια σονάτα μέσα σε μια ώρα, τότε, σε αφήνουμε με ένα απόσπασμα από ένα γράμμα που έγραψε στο πατέρα του τέσσερα χρόνια νωρίτερα, όπου έκανε κάτι ακόμη πιο αδιανόητο...
"...Τότε έπαιξα ακόμη ένα σόλο, στο ύφος της σύνθεσης για το εκκλησιαστικό όργανο, μια Φούγκα σε Ντο ελάσσονα και εντελώς ξαφνικά μια μεγαλειώδη σονάτα σε Ντο μείζονα, εμπνευσμένη εκείνη ακριβώς την στιγμή και ένα ροντό για να τελειώσω."
Κώστας Παπαζαφειρόπουλος
Συνθέτης
Φοβερά ενδιαφέρον άρθρο Κώστα! Όσο απίστευτο ακούγεται το να γράψεις σονάτα σε μια ώρα (ή πόσο μάλλον το να αυτοσχεδιάσεις μία), άλλο τόσο μου φαίνεται απίστευτο έμενα το κατόρθωμα να γράψει κανείς μια καλή σονάτα σε οσοδήποτε χρόνο.. :)
ΑπάντησηΔιαγραφήΦαντάζομαι ότι όσο πιο γρήγορα γράφεις (όχι μόνο μουσική), τόσο μεγαλύτερο ρόλο αναλαμβάνει το υποσυνείδητο. Τέτοιες δημιουργίες μπορεί να κουβαλάνε φοβερή ενέργεια, μια αλήθεια και μοναδικότητα. Ο αυτοσχεδιασμός είναι το πιο κοντινό που έρχεται στο μυαλό.
Το άλλο είναι ότι η ταχύτητα αυτή στη δημιουργία είναι ενδεικτική για το πόσο πλούσια ήταν τα νοητικά του σχήματα στο επίπεδο μουσικών σχημάτων ή μουσικών κλισέ. Σε κάποιο σημείο παίζει ας πούμε μια ρομανέσκα αν θυμάμαι καλά και δεν νιώθει την ανάγκη να το γράψει, στο παίζω σου λέει με είκοσι διαφορετικούς τρόπους επί τόπου άμα χρειαστεί και καθένας από αυτούς μπορεί να χαρακτηρίζεται από την ίδια πυκνότητα και μουσική αξία. Να είναι Μότσαρτ δηλαδή :)
Φοβερή η εκτέλεση όντως, ευχαριστώ που μου έμαθες τον Kuijken. Το όνομά του στα ολλανδικά ακούγεται (δεν γράφεται το ίδιο) σας τη λέξη "κοτοπουλάκι" :)
Ναι ασφαλώς είναι εξαιρετικά δύσκολο όλο αυτό! Φαντάζεσαι ότι ένα μέρος το αυτοσχεδίασε την ώρα της ερμηνείας... γι αυτό μιλάμε ακόμα γι αυτόν!
ΑπάντησηΔιαγραφήο Kuijken είναι φανταστικός μουσικός! Θα σου πω περισσότερα από κοντά.
Another test is to get a replica of an 18th century quill (and ink) and physically write both K370 and K380 and see how long it takes you to write out each part. A less scientific approach is to use a modern pen.
ΑπάντησηΔιαγραφήYes that is correct.
Διαγραφή